Nasz polski dom na Bałkanach

b_240_0_16777215_00_images_numery_11_167_2008_ok.jpgNasz polski dom na Bałkanach
Alina Petrowa-Wasilewicz   


Nie jestem „tutejsza”. Urodziłam się daleko stąd, na Bałkanach, a konkretnie w Sofii i wraz z rodzicami mieszkałam w skromnym domku na przedmieściach tego miasta. Domek zbudował ojciec mojego ojca, Nikoła, z zawodu nauczyciel, który całe życie uczył wiejskie dzieci w wiejskich szkołach Bułgarii, nawet w końcu dyrektorem został, ale do stolicy przeniósł się ze względu na lepsze wykształcenie dzieci, mojego ojca Czudomira i ciotki Zdrawki. Skromne oszczędności nie wystarczyły na wiele – domek był bardzo mały. Tuż obok mieszkali nasi sąsiedzi, trochę dalej krewni i wraz z nimi na małej ulicy istniał nasz świat, z naszym językiem, zwyczajami i opowieściami.
A jednak ten dom w Sofii był także domem na wskroś polskim, a to dzięki mojej mamie, babci i cioci, które tajemniczym zrządzeniem losu znalazły się tu w czasie wojny. Najpierw za mąż za Bułgara wyszła moja ciocia Zosia, później do Sofii dotarła moja mama. I tak już zostało. Trzy kobiety, trzy Polki i ich świat.
Najpierw był język – wszystkie dzieci w domu, a było nas wraz z kuzynami pięcioro, mówiły po polsku od dziecka. To był język domowy, obowiązkowy. Odezwanie się po bułgarsku groziło upomnieniem babci: Wy zapomnicie mówić po polsku! Pilnowała tego rygorystycznie, słusznie zakładając, że w bułgarskim otoczeniu nie grozi nam zapomnienie języka „pozadomowego”. Potem były książki, czytane wieczorem, a w czasie wakacji nieraz i cały dzień, gdy pogoda była marna lub bohaterowie byli zmęczeni. Gdy mama jeździła do Polski, zawsze przywoziła dla nas książki, znaliśmy więc wiersze Tuwima, Brzechwy i Jachowicza, „Sierotkę Marysię”, ale także elementarz, z którego uczyliśmy się czytać i pisać. Kursy języka polskiego dla dzieci w Polskim Ośrodku, prowadziła moja mama. Były też święta – Boże Narodzenie, Wielkanoc, i wszystko było jak trzeba, biały obrus, choinka, zupa grzybowa i smażona ryba (taka, jaka była do kupienia w sklepie), śpiewanie kolęd i krótkie wizyty świętego Mikołaja. I to, co najcenniejsze, gdyż w Bułgarii nie do dostania – opłatek, który babcia sprowadzała z Polski i strzegła jak oka w głowie.
Ale nade wszystko były opowieści o raju utraconym, jakim była dla mamy, cioci i babci, przedwojenna ojczyzna. Ten świat zaludniali dobrzy, szlachetni ludzie, którzy potrafili dzielić się z biednymi, którzy sobie pomagali, byli życzliwi i dobroduszni. Pradziadek Ksawery w wigilijny wieczór wychodził na ulice i pytał przechodniów, czy mają z kim spożyć wieczerzę, a prababka Zofia była bardzo pobożna i jej modlitwy uratowały chorą na krwawą dyzenterię babcię Stasię.
Pracowali, bawili się i ciągle nawzajem odwiedzali, ale gdy ojczyzna była w potrzebie, walczyli. Dlatego brat mojej babci, Zygmunt gonił bolszewików w 1920, a w czasie okupacji współpracował z prasą podziemną. Dlatego kuzyn Emil oraz wszyscy synowie cioci Olesi walczyli i zginęli w Powstaniu Warszawskim. Ten świat – ciepły, serdeczny, bezpieczny – przestał istnieć pewnego dnia niczym Atlantyda. Dla mnie był światem idealnym, takim jakim powinien być, aby człowiek godnie mógł przeżyć swoje życie. To był świat, w którym ludzie sobie pomagali, potrafili się dla siebie poświęcać, a także ryzykować życiem, aby go bronić, gdy był zagrożony.
Dziś patrzę trochę inaczej na tę rodzinną mitologię, stworzoną przez mamę, ciocię i babcię. Człowiek dorosły wie, że nie wszystko jest idealne i że tęsknota niesłychanie wygładza wszelkie skazy i zadry. Ale też wiem, że bez tego świata, opowieści i towarzyszącego im dobrego, prawego życia, byłabym innym człowiekiem. Trzy kobiety, trzy Polki, rzucone na dalekie Bałkany, potrafiły przekazać mi, że polskość jest wielkim zaszczytem, wyróżnieniem przez Pana Boga, obietnicą etycznej przygody, choć bardzo często jest źródłem cierpienia. Że najważniejsza jest ludzka godność, gdyż człowiek jest dzieckiem Boga, dlatego nie wolno bić go po twarzy, poniżać i niewolić. Właśnie tę prawdę Polacy głosili zaborcom, hitlerowcom, komunistom – i ona w końcu, mimo militarnych potęg – zwyciężała, obalając imperia i totalitarne reżimy. Warto przyjąć polskie cierpienia, gdyż piękno, które się z tym łączy, jest nieporównywalną z czymkolwiek nagrodą.
Ja uwierzyłam mojej mamie, cioci i babci. I chcę podkreślić – w niczym to nie uszczupliło mojej bułgarskiej identyfikacji, poczucia zakorzenienia w bułgarskich opowieściach, historii, radości i cierpieniu, gdyż po pierwsze – nauczono mnie, że wszyscy są przez Pana Boga upragnieni, a ponadto – temperatura polskiego patriotyzmu ogarniała także bułgarską ojczyznę.
Dlatego dziś, gdy słyszę o problemach z identyfikacją Polaków, trudno mi w to uwierzyć. Nie neguję faktów, z pewnością są tacy ludzie, przecież media pełne są ich utyskiwań, ich zawodzenia o konieczności przebudowy mentalności narodowej, powszechnej terapii, i przekuciu obecnej, ciemnej masy, w nowoczesne społeczeństwo (bo słowa „naród” te osoby nie lubią). Trudno zrozumieć, jak mogą nie widzieć tego, co dla trzech najważniejszych kobiet, które moje życie kształtowały, było oczywiste. One nie miały metod, ani systemu, one po prostu były przepojone swoją polskością, uważały ją za piękną, dobrą, umożliwiającą człowiekowi dojrzewanie do prawdziwego człowieczeństwa.
Widzę dzisiejsze załamanie i ludzi, zwłaszcza młodych, którzy od polskości chcieliby jak najdalej uciec i stać się jakimiś trudnymi do określenia „Europejczykami”. Wraz z upływem czasu dzieli nas coraz bardziej różnica wieku. Nie wiem, co mogłoby ich zachwycić, uczą ich przecież, że najważniejsze jest zwycięstwo, a warto zajmować się tylko tym, co przynosi szybkie, wymierne korzyści. Czy w „warunkach rynkowych” polskość ma jakąś wartość? Co człowiek z niej ma?
Odpowiedź nawet na tak prymitywnie postawione pytanie kiedyś zostanie sformułowana. Jej odnalezienie zapewne nie będzie owocem bezinteresownych poszukiwań, a gorączkowym sięgnięciem po ostatnią deskę ratunku. Wiem to na pewno, bo polskość, dlatego że tak przepojona chrześcijaństwem, ratuje przed degradacją człowieka. Wiem to dlatego, bo ukształtowały mnie jako człowieka trzy wspaniałe Polki.